De meest beeldbepalende en blijvende stedenbouwkundige verandering op de Dam was de bouw van het nieuwe stadhuis, dat tussen 1648 en 1655 naar ontwerp van Jacob van Campen verrees. Hiervoor werd een groot aantal panden gesloopt en kwam de Nieuwe Kerk deels aan de Plaetse te liggen – zoals de westelijke helft van de huidige Dam destijds heette.
Twee ingrijpende latere veranderingen waren de sloop van de Waag (1808) op last van koning Lodewijk Napoleon en de bouw van de beurs van Zocher (1845) – ter vervanging van de bouwvallige beurs van Hendrick de Keyser even verderop aan het Rokin. Deze ingrepen vonden plaats voor en kort na de officiële introductie van de fotografie in 1839, waardoor ze fotografisch niet zijn gedocumenteerd.
Nadat Pieter Oosterhuis bij de onthulling van Naatje op 27 augusutus 1856 de oudst bekende foto van de Dam had gemaakt, is er behalve het Koninklijk Paleis en de Nieuwe Kerk geen enkel ander gebouw op dit plein der pleinen dat sindsdien niet minstens eenmaal is gesloopt en herbouwd.
Vele duizenden foto's op het internet getuigen hiervan, maar bevinden zich – contextueel los van elkaar – verspreid in verschillende collecties. Door een zorgvuldige selectie over één beperkte geografisch locatie aan elkaar te koppelen, wordt het belang van de fotografie als tijdsdocument onderstreept. Niet alleen betreffende stedenbouwkundige ontwikkelingen, maar ook met betrekking tot de zich steeds veranderende handel en wandel van de mens tegen de achtergrond van dit grootstedelijke decor.
Min of meer op de plek van de Waag stond tussen 1856 en 1914 het veel bekritiseerde en bespotte monument Naatje 'Ter Herinnering aan den Volksgeest van 1830-1831'. Het stond midden voor de hoofdingang van het Koninklijk Paleis en figureert prominent op talloze foto's uit die periode, maar is inmiddels geheel in vergetelijkheid geraakt.
Monumenten zijn vaak voor de eeuwigheid bedoeld, maar hebben net als gebouwen vaak een kortere levensduur dan bij de onthulling werd gedacht en verwacht.
Litt.: Couvée 1968, Feddes 2012, Jolles 1992, Wijnman 1974
Ref.: Beurs van Zocher, Bijenkorf, Commandantshuis, Gebouw Industria, Groote Club, Naatje, Koninklijk Paleis | Stadhuis, Nieuwe Kerk, Peek & Cloppeburg,
